فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از متن فایل  :

چکیده

این مقاله به بیان روش‌ها و راهکارهای علمی و عملی تربیت بر اساس دیدگاه‌های امام علی(ع) در نهج البلاغه پرداخته و در ارائه راهکارها و شیوه‌ها به ابعاد عاطفی و درونی انسان‌ها توجه بسیاری شده است. پرداختن به این نوع نگرش‌ها در تمام شیوه‌ها از جمله الگوبرداری و پیشگیری، تذکر و یادآوری، محبت و مدارا، عبرت آموزی و بصیرت آفرینی و بالأخره عفو، تغافل و تشویق و تنبیه به منظور تربیت انسان، نیاز عاطفی و مقتضای فطرت انسان‌ها است، که از دیدگاه‌های گوناگون قابل بحث است.

مقدمه:

دانش تربیت در اندیشه و فرهنگ بشری پیشینه ای دیرینه دارد و دامنه و ژرفای تحولات معرفت و فرهنگ انسان معاصر به آن معنا و مفهومی نوین بخشیده است.

روشن است که این تحول، پرسشهای را فراروی تعلیم و تربیت اسلامی می نهد و کوشش و کاوشی بدیع برای ساماندهی مجدد آن می طلبد. از این رو تعلیم و تربیت اسلامی به عنوان مجموعه ای از دانش های تربیتی (فلسفه تربیتی، برنامه ریزی درسی و آموزشی، روش تدوین، مدیریت آموزشی و . . .) می تواند نیازهای حال  و آینده جامعه اسلامی را برآورده سازد. به ویژه فلسفه تربیتی اسلام که در آن مسائل انسان شناسی، معرفت شناسی، ارزش شناسی، قلمرو و ممیزات تربیتی اسلام و شاخص و اولویت های تربیت اسلامی مطرح     می شود.

تربیت قرآنی

آیت اللّه سید محمد حسین فضل اللّه، برجسته ترین شخصیت فکری، فرهنگی، سیاسی و مذهبی شیعیان لبنان و تئوریسین مقاومت اسلامی در برابر صهیونیسم است. اقدامات اصلاحی فکری و عملی او تأثیرات عمیق و وسیعی در میان شیعیان لبنان و دیگر کشورهای عربی به جای کذاشته است. رویکرد روشن و باز به جهان معاصر و درک تازه و معاصر از مفاهیم اسلامی درعین پایبندی به منابع اصیل، از ویژگی های آثار ایشان است.

تفسیر «من وحی القرآن» که در 24 جلد چاپ و منتشر شده، حاصل جلسات هفتگی ایشان است که از حدود 3 دهه پیش آغاز شده است و هنوز هم ادامه دارد. در پایان هر جلسه، ایشان به پرسش های قرآنی حاضران پاسخ می گویند. آنچه در این بخش می خوانید منتخبی است از این پرسش ها و پاسخ ها.

به نظر حضرت عالی روش قرآن در تربیت انسان ه چگونه است؟

معمولاً از کلمه «تربیت» بُعد رفتاری آن مراد است، اما اگر بخواهیم موضوع را وسیع تراز این بُعد ببینیم، تربیت قرآنی این است که شیوه معرفت و اندیشه خویش را از قرآن بگیریم، زیرا مشکل آشکار و روشن ما مسلمانان این است که ما اسیر انفعال خویش هستیم و به تعبیر دیگر، بسیاری از باورهای ما و بسیاری از اوضاع و احوال ما خاستگاه و مبدأ فکری ندارد و ما از پنجره تفکر به عرصه جهان نمی نگریم.

در قرائت، فهم و برداشت از قرآن باید به جستجوی شیوه عملی تفکر و راه کسب معرفت و شکل دهی به باورهای خویش باشیم، زیرا قرآن بر بُعد علم و آگاهی به عنوان پایه مسؤولیت تأکید کرده است، یعنی این که قرآن به هیچ فکر و عمل و باوری احترام نمی گذارد، مگر آن که دارای پایگاهی فکری و غیر قابل شک و تردید داشته باشد.

این مطلب را از منطق آیاتی از قرآن در می یابیم که روی سخن با اندیشه های مخالف دارد. قرآن می کوشد تا شیوه آنان را در حمل این افکار، ردّ کند و به آنان بفهماند که شیوه شان فکری و علمی نیست، بلکه شیوه ای عاطفی و تقلیدی است. چنین افرادی در برابر دعوت انبیا حرفشان این بود که: «انّا وجدنا آباءنا علی امة و اناّ علی آثارهم مقتدون؛ ما پدران خود را بر آیین [و راهی] یافته ایم و ما از پی ایشان راه سپریم». (سوره زخرف، آیه 23) اندیشه ای که قرآن در پاسخ منطق آنان عرضه می کرد این بود: «او لوکان آباؤهم لایعقلون شیئاً و لایهتدون؛ آیا هر چند پدرانشان چیزی را درک نمی کرده و به راه صواب نمی رفته اند [باز هم در خور پیروی هستند]؟». (سوره بقره، آیه 17) قرآن می کوشد تا با اسلوب فکر آنان درگیر شود و اسلوب صحیح شکل دهی به باورها و عقیده ها و اندیشه ها را به آنان عرضه کند.

به این ترتیب از دیدگاه قرآن، اندیشه قابل احترامی که بتواند مبنای زندگی مسؤولانه انسان قرار گیرد، اندیشه ای است که مبتنی بر برهان و حجت باشد. قرآن ، حتی رابطه خداوند با انسان هنگام واگذاری تکلیف و مسؤولیت را بر مبنای حجت می داند، یعنی اگر خداوند حجتش را برمردم تمام کرد و آنان منحرف شدند، مجازاتشان می کند، اما اگر حجتی برآنان نداشت، عذابشان نمی کند: «و ما کنا معذبین حتی نبعث رسولاً؛ وما تا پیامبری برنیانگیزیم، به عذاب نمی پردازیم». (سوره اسراء، آیه 15)

قرآن کریم می گوید: علت عذاب شدن کافران در قیامت این نیست که شک و شبهه ای به ذهنشان راه یافته که از حل آن عاجز بوده اند، بلکه علت عذاب این است که کافران دارای دلهایی هستند که با آن حقایق را دریافت نمی کنند و چشمانی دارند که با آنها نمی بینند و گوش هایی دارند که نمی شنوند. کافران از ابزارهای شناخت بهره نمی گیرند و حتی این ابزارها را انکار می کنند، انکارشان هم مستند ومتکی به دلیل و برهان نیست، بلکه دلایل روشن و براهینی را که می تواند به ایمان رهنمون شود نادیده می گیرد. معیار و مقیاس قرآن برای سنجش هر اندیشه ای چه موافق و چه مخالف حجت و برهان است.

باید از قرآن بیاموزیم که باورهایمان را به عقلانیت متکی کنیم، نه به احساسات و تقلید کورکورانه. قرآن می گوید: «و لا تقف ما لیس لک به علم انّ السمع و البصر و الفؤاد کلّ اولئک کان عنه مسؤولاً؛ چیزی را که بدان علم نداری دنبال مکن، زیرا گوش و چشم و قلب همه مورد پرسش واقع خواهند شد». (سوره اسراء، آیه 36)

قرآن از مردم می خواهد که دچار طوفان احساسات جمعی نشوند که آنان را مانند پرکاهی به هر سوی می کشاند: «قل انّما اعظکم بواحدة ان تقومواللّه مثنی و فرادی ثم تتفکرواما بصاحبکم من جنّة؛ بگو من فقط به شما یک اندرز می دهم که دو دو و به تنهایی برای خدا به پاخیزید سپس بیاندیشید که رفیق شما هیچ گونه دیوانگی ندارد». (سوره سبأ، آیه 46)

از تأمل در اهتمام دین اسلام به همه ابعاد وجودی انسان از جمله روح و جسم ، فطرت و عقل، توجه ویژه آن به بلوغ فکری و رشد انسان و تربیت و تزکیه او، و ارائه برنامه‌ای فراگیرتر از مکاتب بشری، به غنای واقعی آن می‌توان پی‌برد؛ چنان که خداوند تزکیه را جزء اهداف اصلی بعثت پیغمبر خود و انسان را موجودی توانا و مسئول می‌داند. تربیت باید مایه دینی بیابد تا ناقص و صوری و بی‌دوام نماند و بتواند خُلق و سیرت افراد و اعتماد و ایمان و باور آنها را اصلاح و تکمیل کند.[1]

کار عمده تربیت اسلامی این است که آدمی را به ماهیت وجودی و هدف خلقت خود آگاه سازد تا با تکیه بر عقل و مقتضای فطرتش بر اساس راه و روشی حرکت کند که برای او تبیین شده است. در روش الگویی که بیشتر صورت رفتاری مطرح است و غالباً بر اساس فطرت انسان تدوین یافته، نقش مؤثر الگویی رسول اعظم(ص) و ائمه اطهار(ع) برای خانواده‌‌ها به عنوان الگوهای مجسّم و علمای عامل بر مبنای همان ویژگی‌ها، درخور توجه است.

از آن جا که اسلام، دین آگاهی بخش و هدایت است و در تمام راه کارهایش پیشگیری را بر درمان مقدم می‌شمرد، روش کنترل و پیشگیری به ویژه در بعد تربیتی از دوران کودکی در اجتماع انسانی و خانواده را بسیار مهم دانسته، بر آن تأکید می‌ورزد. پس از آن، روش موعظه و تذکر به عنوان غذای روح و لازمه فطری بشر و سپس محبت و مدارا که به مثابه اکسیر جان انسان‌ها و با طبع بشر سازگار است و روش‌های عبرت آمیز، بصیرت آفرینی و تشویق و تنبیه (عفو و تغافل) مورد اهتمام قرار گرفته است