چکیده

از زمانی که به تدریس درس تاریخ پرداختم، متوجه عدم علاقه و توجه برخی از دانش‌آموزان به کلاس شده‌ام؛ که از درس، کتاب و معلم گریزان و بیشتر سعی دارند که خودشان بصورت مستقل و بدون اتکا به معلم درس را فرا بگیرند. این وضعیت چندان برای من و کلاس خوش آیند نبود بنابراین تصمیم گرفتم تا آنجا که می‌توانم وضعیت نامطلوب را دچار تغییر و تحول نموده و کلاسم را از هر لحاظ دارای شور و نشاط کافی نمایم.

نتیجه‌ای که در نهایت پس از به کار بردن راه حل‌های مختلف برای اینجانب عاید شده، شور و نشاط و علاقه به درس، همراه با فعالیت دانش‌آموزان در کلاس بوده است. که این مسئله برایم ارزش زیادی داشته است.

از دیگر مواردی که باید به آن اشاره شود کسب موفقیت دانش‌آموزان در آزمونهای مستمر و پایانی بود.

شرکت همگی دانش‌آموزان به صورت داوطلبانه در پرسش‌های کلاسی، انجام برخی تکالیف محوله و رقابت سالم در بین آن‌ها از دیگر مواردی است که از کنار آن نمی‌توان به سادگی گذشت.

در نشست‌ها و گفتگوهایی که با همکاران مختلف داشته‌ام، در استفاده از راه‌حل‌های مذکور، بیشتر تشویق می‌شدم.

مقدمه:

تاریخ هر ملتی، نمادی از هویت آنان است که در شکل‌گیری شخصیت و هویت جوانانش، نقش اساسی خواهد داشت. تاریخ یکی از مهم‌ترین و بهترین مآخذ تعلیم و تربیت برای انسان‌هاست و همانطور که گفته شده «هیچ قسمتی از فرهنگ یک جامعه به اندازهٔ تاریخ در هویت بخشی مؤثر نیست».¹

این مسئله تنها با آموزش درست تاریخ میسر می‌شود. و در این راه باید دانش‌آموزان را به گونه‌ای جذب درس تاریخ و فلسفهٔ حاکم بر آن کرد که بعد از پایان درس، آنان خود به دنبال چرایی مسائل بروند و به غور و تحقیق در امور بپردازند.

در ارائهٔ درس تاریخ، چه به صورت سنتی و یا شکل نوین آن، باید روحیهٔ کنجکاوی، حقیقت‌جویی و دنبال کردن دلایل، علت‌ها و نتایج تاریخی و نقش آن‌ها را در زندگی حال و آیندهٔ دانش‌آموزان ایجاد کنیم؛ و کاربرد تاریخ برای حال و آینده را واقعاً در روح و جان آن‌ها و کسانیکه تاریخ را تنها حدیث گذشتگان (مردگان) می‌پندارند، به صورت علمی و کاربردی تقویت کنیم.

بقول دکتر زرین‌کوب «آنچه انسان امروز از تاریخ می‌تواند آموخت شناخت خویش است شناخت معنی حیات خویش در واقع...تاریخ تنها محدود به دنیای حاضر- زمان جاری- هم نیست؛ با دنیای گذشته و با آنچه در آینده خواهد بود نیز پیوند اتصال دارد. و ...» ²

درس تاریخ در طی سالهای اخیر شاید برای اولین بار با رویکرد روشمداری و پیوند دادن مباحث تاریخ با زندگی روزمرهٔ دانش‌آموزان، با طرح مباحث متفاوت و متنوع جهت بیان جایگاه و نقش زندگی تاریخی انسان‌ها در رویکرد پژوهش در تاریخ و ارتباط تاریخ با علوم دیگر تدوین و تألیف شده است. که می‌توان این امر را نوید بخش تحولی در چگونگی تنظیم کتب درسی بحساب آورد.

اما علیرغم پروانه‌ات کتاب، به واسطة سابقه ذهنی، که آن هم برخواسته از یکسری عوامل گوناگون می‌باشد، ما شاهد بی‌رمقی و علاقة کم دانش‌آموزان نسبت به این درس هستیم. در صورتیکه اگر درس تاریخ به شیوه‌ای جذاب و اثرگذار ارائه شود، علاوه بر اینکه حس مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان را بر می‌انگیزاند، در شکل‌گیری هویت فرهنگی و اجتماعی نسل جوان و آینده‌ساز این دیار نیز نقش بسزایی خواهد داشت.

آنچه در پی می‌آید تنها شرح برخی از تجربه‌هایی است که در حین تدریس جهت ایجاد علاقه و طراوت بیشتر در کلاس کسب شده است. البته امیدوارم که این تجربیات برای همکارانی که در آغاز راه‌اند مفید فایده باشد.

بیان مسئله:

اینجانب ............. دبیر علوم اجتماعی دارای ....... سال سابقة کار می‌باشم. از زمانی که به تدریس درس تاریخ پرداختم، متوجه عدم علاقه و توجه برخی از دانش‌آموزان به کلاس شده‌ام؛ که از درس، کتاب و معلم گریزان و بیشتر سعی دارند که خودشان بصورت مستقل و بدون اتکا به معلم درس را فرا بگیرند. این وضعیت چندان برای من و کلاس خوش آیند نبود بنابراین تصمیم گرفتم تا آنجا که می‌توانم وضعیت نامطلوب را دچار تغییر و تحول نموده و کلاسم را از هر لحاظ دارای شور و نشاط کافی نمایم.

در نشست‌ها و تماس‌هایی که با دیگر دبیران تاریخ (حتی در مناطق و شهرهای دیگر) داشته‌ام، به این نتیجه رسیده‌ام که این مسئله تنها خاص من نیست بلکه آن‌ها هم بنوعی با این مشکل مواجه هستند و هرکدام می‌کوشند به شیوه‌ای مشکل را حل کنند و یا از شدت آن بکاهند.

در این اثنا با برخی همکاران دیگر، مدیران، معاونین و مشاوران نیز به گفت و گو پرداخته‌ام که تقریباً همگی در باب این مسئله متفق‌القول بوده‌اند.

جدای از این رجوع به برخی دفاتر ثبت نمرات نیز بر این مسئله کاملاً صحّه می‌گذاشت. همچنین با توجه به نظرخواهی‌هایی که در اوایل سال (جلسة اول یا دوم) تحصیلی در باب درس مذکور انجام داده بودم، نتیجة بدست آمده مؤید نظر بالا بوده است.

بنابراین از مجموع گفته‌های همکاران و یافته‌هایی که در نتیجة تحقیقات مختلف کسب شده بود دریافتم که تعدادی از دانش‌آموزان نسبت به درس تاریخ‌علاقه‌ای نشان نداده و بسیاری از آن‌ها درس را فقط به واسطة‌ی کسب امتیاز در کنکور مورد مطالعه قرار می‌دهند.

شاید علت اصلی این مسئله آن است که هنوز جایگاه و اهمیت درس تاریخ در نظام آموزشی ما مشخص نشده است و به آن به عنوان یک درس اصلی و پایه نگریسته نمی‌شود. دانش‌آموزان نیز صرفاً تلاش می‌کنند آن را بدون یادگیری تنها حفظ کنند، بدون اینکه درک درستی از تاریخ بدست آورده باشند. البته نباید از نوع نگاه کادر اداری مدارس و سایر دبیران غافل ماند، که خود در بی‌اهمیت جلوه دادن این درس در مقایسه با دروس دیگر و دادن انرژی منفی به دانش‌آموزان تأثیر بسزایی دارند.

این مسئله که تا حدود زیادی فکر مرا به خود مشغول کرده بود، مرا بر آن داشت تا از کنه مسئله آگاهی یابم؛ و با حضور در برخی از مدارس و صرف وقت بیشتری پیرامون این قضیه به جمع‌آوری نظرات همکاران مختلف روی بیاورم. که در زیر به نمونه‌هایی از گفته‌هایشان می‌پردازیم:

- مدیر یک مدرسه راهنمایی (دخترانه): «بعضی از دروس علوم انسانی که تاریخ هم جزوشان است، همیشه سبب خستگی و کسالت دانش‌آموزان در کلاس می‌شود. علت آن هم بنظر این است که آن‌ها احساس می‌کنند بدون دبیر هم می‌توانند از عهدة آن برآیند و ...»

- یکی از همکاران تاریخ: «با اینکه علاقهٔ فراوانی به تدریس تاریخ دارم نمی‌دانم در کلاس چه کار کنم. علیرغم میلم اکثر بچه‌ها فقط از من می‌خواهند سؤال به آن‌ها بدهم، و بعد از تعیین جواب، کاری به آن‌ها نداشته باشم.

- یکی از دبیران تاریخ: «برای درس تاریخ و مثل آن (جغرافیا، علوم اجتماعی و ...) همانند دروس عربی، ادبیات و زبان اهمیت قائل نشده‌اند. اگر این درس هم جدی گرفته می‌شد (از طرف مسئولین امر)، دیگر ما از روی ناچاری به کلاس نمی‌رفتیم و کلاس حکم جهنم را پیدا نمی‌کرد. وو دانش‌آموز هم به ارزش درس و اهمیت آن پی می‌برد».

- معاون یک مدرسه: «... زمانی که ما برای برخی از دروس مثل زبان و عربی وقت کم می‌آوریم دست به دامن دبیر تاریخ می‌شویم و البته به  مرادمان می‌رسیم».

- از دبیران تاریخ: «... من برای بچه‌ها از اول تا آخر کتاب سؤال در می‌آورم و برخی از سؤالات مهم را گوشزد می‌کنم که همین‌ها را بخوانید دیگر کارتان نباشد».

- اظهار نظر دانش‌آموزان: در چند محور خلاصه می‌شود: 1- اطلاعات زیاد کتاب و اینکه نمی‌توانند آن را به خاطر بسپارند. 2- نوع بیان معلم (مونولوگ) 3- پراکندگی مطالب و ...

بنابراین از مجموع گفته‌های همکاران و اظهارنظرهای دانش‌آموزان یکی از مشکلاتی که دامنگیر اکثر دبیران تاریخ است بی‌علاقه بودن دانش‌آموزان به درس تاریخ می‌باشد. البته نباید از برخی از همکاران بزرگوار و تجربیات گرانبهای آن‌ها در شیوة تدریس و کلاس‌داری غافل بود که در دستیابی به اهدافم بسیار از آن‌ها استفاده نموده‌ام.

بنابراین با توجه به بررسی وضع موجود، در همه حال این دغدغة خاطر را داشته و دارم که چگونه و از چه طریقی می‌توانم دانش‌آموزانم را به درس، کلاس و کتاب علاقه‌مند سازم و درس تاریخ را به درسی زنده، پویا و با نشاط تبدیل کنم؟