فوايد مطالعه‌

انسان‌ موجودي‌ كمال‌گرا است‌ و با سكون‌ و سكوت‌ سازگاري‌ ندارد او هميشه‌ به‌ دنبال‌ راهي‌ است‌ كه‌ يك‌ قدم‌پيش‌گذارد و گره‌اي‌ از مشكلات‌ خود بگشايد بنابراين‌ او براي‌ پيشرفت‌ در عرصه‌هاي‌ زندگي‌، احتياج‌ به‌ شناخت‌ نسبتاًكاملي‌ از خود و جامعه‌ دارد و بايد با گذشته‌ و آينده‌ ارتباط‌ برقرار كند.

كتاب‌ و مطالعه‌، عاملي‌ براي‌ شناخت‌ و رشد ديني‌، فرهنگي‌، اخلاقي‌ و اجتماعي‌ انسان‌ است‌. با كتاب‌ خوب‌ انسان‌ساخته‌ مي‌شود، رشد مي‌كند و براي‌ حركت‌ آماده‌ مي‌شود. كتاب‌ انسان‌ را به‌ مرزهاي‌ علم‌ و دانش‌ نزديك‌ مي‌كند و اورا به‌ قلّه‌هاي‌ رفيع‌ معرفت‌ و آگاهي‌ مي‌رساند.

كودكان‌ و نوجوانان‌ هنگام‌ باز كردن‌ كتاب‌ در حقيقت‌ درهاي‌ سعادت‌ و خوش‌بختي‌ را به‌ روي‌ خود مي‌گشايند تا درمسير ترقّي‌ و پيشرفت‌ گام‌ بردارند. كسب‌ آگاهي‌ بعنوان‌ يكي‌ از مهمترين‌ و اساسي‌ترين‌ هدفهاي‌ مطالعه‌ و كتابخواني‌مدنظر است‌ و از جهتي‌ ساير فوايد مطالعه‌ و كتابخواني‌ را هم‌ تحت‌ پوشش‌ قرار مي‌دهد.

بسياري‌ از دانشمندان‌ و روان‌شناسان‌ معتقدند كه‌ اساس‌ و زيربناي‌ شخصيت‌ انسان‌ در سالهاي‌ اول‌ زندگي‌پايه‌گذاري‌ مي‌شود و آموخته‌هاي‌ اين‌ دوران‌ تأثير عميقي‌ بر آينده‌ زندگي‌ فرد دارد. حال‌ كه‌ چنين‌ است‌ اگر مطالب‌خواندني‌ مفيد و سازنده‌ در اختيار كودكان‌ و نوجوانان‌ قرار گيرد و آنها از همان‌ سنين‌ كودكي‌ به‌ مطالعه‌ عادت‌ كنند راه‌ ورسم‌ زندگي‌ را خواهند آموخت‌ و تحت‌ تأثير داستانها و كتابهاي‌ آموزنده‌، به‌ رشد و تعالي‌ خواهند رسيد و در آينده‌ نيزبراي‌ حل‌ مشكلات‌ خود از كتاب‌ كمك‌ خواهند گرفت‌.

كتاب‌ و كتاب‌خواني‌ راهي‌ براي‌ تقويت‌ روحيه‌ي‌ ديني‌ كودكان‌ و نوجوانان‌ است‌. مطالعه‌ كتابهاي‌ ديني‌ و مذهبي‌ به‌كودك‌ و نوجوان‌ كمك‌ مي‌كند تا به‌ درك‌ صحيحي‌ از مسائل‌ ديني‌ دست‌ يابد و پيش‌ از آن‌ كه‌ دير شود به‌ رشد وشكوفايي‌ لازم‌ برسند. كتاب‌خواني‌ باعث‌ پيشرفت‌ تحصيلي‌ كودكان‌ و نوجوانان‌ مي‌گردد. همچنين‌ مطالعه‌ غير درسي‌باعث‌ بالا رفتن‌ سطح‌ فكر، فعال‌ شدن‌ ذهن‌، افزايش‌ گنجينه‌ لغات‌ و افزايش‌ علم‌ و آگاهي‌ مي‌گردد.

«خواندن‌ داستانهاي‌ مختلف‌، موجب‌ شكل‌ گرفتن‌ ارزشهاي‌ گوناگون‌ در ذهن‌ كودك‌ مي‌شود، حساسيت‌ او را رشدمي‌دهد و احترام‌ به‌ ديگران‌ در او شكل‌ مي‌گيرد رضايتي‌ كه‌ كودك‌ از مطالعه‌ بدست‌ مي‌آورد او را متّكي‌ به‌ خود بارخواهد آورد. سؤالهايي‌ كه‌ در اثر مطالعه‌ براي‌ كودك‌ مطرح‌ مي‌شود و مقايسه‌هايي‌ كه‌ او بين‌ مسائل‌ مختلف‌ مي‌كند درمجموع‌ موجب‌ مي‌شود كه‌ او فردي‌ خلاِّ بار آيد». (نانسي‌ لاريك‌ 1366)

با بهره‌گيري‌ از تخيّل‌ كه‌ ضرورت‌ اساسي‌ خلاّقيّت‌ است‌ دنيايي‌ بزرگ‌ و پهناور در مقابل‌ چشمان‌ كودك‌ گشوده‌مي‌شود و او قادر مي‌شود آزادانه‌ خيال‌پردازي‌ كند. كودك‌ در اين‌ شرايط‌ هرگز خود را محدود و محبوس‌ در حصارواقعيتها و امور مشهود و ملموس‌ نديده‌ و فارغ‌ بال‌ هر آنچه‌ را كه‌ دلش‌ مي‌خواهد تصور مي‌كند. (غلامعلي‌ افروز1372)

در يونان‌ قديم‌ بر سر در كتابخانه‌ تبس‌ نوشته‌ شده‌ بود «درمانگاه‌ روح‌» زيرا مطالعه‌ باعث‌ كاهش‌ ناراحتي‌هاي‌هيجاني‌ و عاطفي‌ است‌ و كتاب‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از مؤثرترين‌ ابزار پيشگيري‌ از ناراحتي‌هاي‌ روحي‌ و رواني‌ و درمان‌ اين‌بيماريها شناخته‌ شده‌ است‌.

وقتي‌ كودك‌ كتابي‌ مي‌خواند و به‌ موضوع‌ تازه‌اي‌ پي‌ مي‌برد كه‌ مورد نياز و علاقه‌ اوست‌ احساس‌ لذّت‌ و آرامش‌مي‌كند زيرا روح‌ كنجكاو او به‌ دنبال‌ كشف‌ حقايق‌ تازه‌اي‌ است‌ و دلش‌ مي‌خواهد هر روز كه‌ مي‌گذرد از مجهولات‌ خودكاسته‌ و بر معلوماتش‌ بيفزايد و تا زماني‌ كه‌ به‌ نتيجة‌ دلخواه‌ خود دست‌ نيابد آرام‌ و قرار نمي‌گيرد و در حقيقت‌ افزايش‌آگاهي‌ و معلومات‌ خود نوعي‌ لذّت‌ و آرامش‌ معنوي‌ را براي‌ او به‌ ارمغان‌ مي‌آورد كه‌ در شخصيّت‌ و رفتار او تأثيربسياري‌ دارد.

كتاب‌خواني‌ توانايي‌ كودكان‌ و نوجوانان‌ را در بيان‌ نيازها و خواسته‌ هايشان‌ افزايش‌ مي‌دهد. عدم‌ توانايي‌ در بيان‌مطالب‌، نيازها و خواسته‌ها به‌ صورت‌ كلامي‌ و نوشتاري‌ به‌ ميزان‌ مطالعه‌ و خواندن‌ بستگي‌ دارد. كساني‌ كه‌ در مطالعه‌،مهارتهاي‌ لازم‌ را پيدا مي‌كنند در اين‌ زمينه‌ها توانايي‌ ابراز عقيده‌ را داشته‌ و هرگز از بيان‌ مطالب‌ خويش‌ واهمه‌اي‌ به‌خود راه‌ نمي‌دهند و بدون‌ غلط‌ و دست‌پاچگي‌ به‌ تشريح‌ مسائل‌ خود مي‌پردازند و همين‌ امر مانع‌ سرخوردگي‌ آنها دراجتماع‌ شده‌ و زمينة‌ مؤفقيت‌ و سعادتشان‌ را فراهم‌ مي‌كند.

مطالعه‌ يكي‌ از بهترين‌ راه‌هاي‌ غني‌ سازي‌ و بهره‌وري‌ از اوقات‌ فراغت‌ است‌. استفاده‌ مطلوب‌ و شايسته‌ از اين‌اوقات‌ تأمين‌ كننده‌ سلامت‌ روان‌ و رشد و تعالي‌ شخصيت‌ انسان‌ است‌ و بي‌برنامه‌گي‌ و بي‌توجّهي‌ به‌ اين‌ مهم‌ّ زمينه‌سازبسياري‌ از انحرافات‌ و كجرويهاي‌ اجتماعي‌ است‌. مطالعه‌ از كم‌هزينه‌ترين‌ روش‌هاي‌ گذراندن‌ اوقات‌ فراغت‌ است‌ كه‌اگر به‌ روش‌ صحيح‌ انجام‌ شود آرامش‌ پايدار و بسيار خوبي‌ خواهد داشت‌ و در پيشگيري‌ از بزهكاري‌ و انحرافات‌كودكان‌ و نوجوانان‌ تأثير زيادي‌ دارد.

 آيا عادت‌ به‌ مطالعه‌ امري‌ اكتسابي‌ است‌؟

عده‌اي‌ از والدين‌ و مربيان‌ تصور مي‌كنند كه‌ عادت‌ به‌ مطالعه‌ امري‌ ذاتي‌ و خصلتي‌ است‌ كه‌ فقط‌ در عده‌ خاصي‌ ازافراد وجود دارد و تنها بعضي‌ از كودكان‌ و نوجوانان‌ به‌ دلايل‌ مختلف‌ از جمله‌ كنجكاوي‌، علاقه‌ و... به‌ آن‌ روي‌مي‌آورند و ديگران‌ نمي‌توانند اهل‌ مطالعه‌ باشند و شايد براساس‌ همين‌ اعتقاد هيچگونه‌ تلاشي‌ براي‌ ايجاد عادت‌ به‌مطالعه‌ در كودكان‌ و نوجوانان‌ خود انجام‌ نمي‌دهند.

پژوهشهاي‌ اخير در زمينة‌ تعليم‌ و تربيت‌ ثابت‌ كرده‌ است‌ كه‌ عادت‌ به‌ مطالعه‌ يك‌ امر اكتسابي‌ است‌ يعني‌همان‌طور كه‌ يك‌ كودك‌، خواندن‌ و نوشتن‌ و حساب‌ كردن‌ را ياد مي‌گيرد، مي‌تواند مطالعه‌ را هم‌ بياموزد. پس‌ بايدروش‌ مطالعه‌ را به‌ او آموخت‌ و او را به‌ مطالعه‌ عادت‌ داد. در اين‌ مقاله‌ سعي‌ بر اين‌ است‌ كه‌ نقش‌ خانواده‌ و مدرسه‌ راهر كدام‌ بطور مجزّا مورد بررسي‌ قرار داده‌ تا وظيفة‌ هر كدام‌ جداگانه‌ مشخص‌ شود.

 نقش‌ خانواده‌ در ترغيب‌ فرزندان‌ به‌ مطالعه‌ و كتابخواني‌

خانواده‌، اولين‌ مدرسه‌اي‌ است‌ كه‌ انسان‌ در آن‌ درس‌ مي‌آموزد و به‌ عنوان‌ نخستين‌ پايگاه‌ آموزش‌ و پرورش‌ و ازاساسي‌ترين‌ عوامل‌ در تشكيل‌ شخصيت‌ كودك‌ است‌. خانواده‌ نقش‌ بسيار مهمّي‌ در رشد و پرورش‌ كودك‌ دارد و درتمام‌ جنبه‌هاي‌ فردي‌ (معنوي‌، فرهنگي‌، اجتماعي‌، سياسي‌، اقتصادي‌ و...) اثري‌ عميق‌ و غيرقابل‌ انكار دارد. بايدبپذيريم‌ كه‌ اولين‌ عامل‌ مؤثر در ايجاد انگيزه‌ و عادت‌ به‌ مطالعه‌ و كتاب‌خواني‌ در كودكان‌ «خانواده‌» است‌.

شيوه‌هاي‌ زير براي‌ ايجاد انگيزه‌ و عادت‌ به‌ منطالعه‌ و كتاب‌خواني‌ به‌ خانواده‌ها پيشنهاد مي‌شود:

 1 ـ استفاده‌ از شيوة‌ الگويي‌ زيرا تأثير الگو و نقش‌پذيري‌ انسان‌ يك‌ امر طبيعي‌ است‌ كه‌ از غريزه‌تقليد سرچشمه‌ مي‌گيرد:

يكي‌ از كارهاي‌ مهم‌ و مؤثري‌ كه‌ والدين‌ مي‌توانند در خصوص‌ همراهي‌ و هماهنگي‌ با فرزندان‌ خود در امر مطالعه‌ وكتاب‌خواني‌ انجام‌ دهند بردن‌ فرزندان‌ به‌ كتاب‌خانه‌ است‌. پدر يا مادري‌ كه‌ دست‌ فرزند خود را گرفته‌ و حداقل‌ براي‌نخستين‌ بار او را تا كتاب‌خانه‌ همراهي‌ و در انتخاب‌ كتاب‌ كمك‌ مي‌كنند بدين‌ وسيله‌ به‌ او مي‌فهمانند كه‌ اين‌ كار آنقدرارزش‌ دارد كه‌ من‌ همراه‌ تو مي‌آيم‌ و وقت‌ خود را در اين‌ راه‌ صرف‌ مي‌كنم‌. پدر، مادر، خواهر يا برادر بزرگتر براي‌كودكان‌ كاملترين‌ الگوها براي‌ همانندسازي‌ هستند.

همچنين‌ اگر در خانه‌اي‌ يك‌ كتاب‌خانه‌ هر چند كوچك‌ وجود داشته‌ باشد و قسمتي‌ از آن‌ به‌ كودكان‌ اختصاص‌ يابدميل‌ و توجه‌ به‌ كتاب‌ و خواندن‌ در آنها تقويت‌ مي‌شود.

بنابراين‌ در خانواده‌هايي‌ كه‌ والدين‌ علاقة‌ زيادي‌ به‌ مطالعه‌ ندارند و اوقات‌ فراغت‌ خود را صرف‌ سرگرمي‌هايي‌مي‌كنند كه‌ با كتاب‌ و خواندن‌ ارتباطي‌ ندارد نبايد انتظار داشت‌ كه‌ فرزندان‌ اين‌ خانواده‌ها به‌ كتاب‌ خواندن‌ و مطالعه‌علاقه‌مند شوند.

براي‌ كودكان‌ و نوجوانان‌ خود برنامه‌ريزي‌ كنيد.

يكي‌ از ضروري‌ترين‌ نياهاي‌ انسان‌ در زندگي‌، داشتن‌ يك‌ برنامه‌ مناسب‌ است‌. هر چند در جامعه‌ ما بسياري‌ از افرادو خانواده‌ها به‌ اين‌ اصل‌ اساسي‌ و مهم‌ توجّهي‌ نمي‌كنند ولي‌ معمولاً انسانهايي‌ كه‌ طالب‌ موفقيّت‌ و سعادت‌ هستندبرنامه‌ منظمي‌ را براي‌ زندگي‌ خود و فرزندانشان‌ تنظيم‌ مي‌كنند. برنامه‌اي‌ كه‌ در برگيرندة‌ تمام‌ نيازهاي‌ جسمي‌ و رواني‌آنها باشد. انجام‌ تكاليف‌ شرعي‌ و ديني‌، بازي‌، ورزش‌، انجام‌ تكاليف‌ درسي‌، تماشاي‌ تلويزيون‌، همكاري‌ در امورخانه‌، شركت‌ در بحث‌هاي‌ خانواده‌، مطالعه‌ و كتاب‌خواني‌ و

  3 ـ براي‌ فرزندان‌ خود قصّه‌ بگوييد.

قصّه‌ وسيله‌اي‌ است‌ كه‌ مي‌تواند كودكان‌ را پيرامون‌ بزرگترها جمع‌ كند و روابط‌ عاطفي‌ بين‌ آنها را تقويت‌ كند.والدين‌ مي‌توانند از راه‌ قصه‌گويي‌ توجه‌ و اعتماد كودكان‌ را به‌ خود جلب‌ كنند و با انتقال‌ آنان‌ به‌ دنياي‌ شادي‌ و تخيّل‌زمينة‌ رشد و تكامل‌ ذهنيشان‌ را فراهم‌ كنند. كودكان‌ علاقة‌ زيادي‌ به‌ شنيدن‌ قصه‌ها دارند و از اين‌ كار لذّت‌ مي‌برند. آنهابسياري‌ از اوقات‌ به‌ مطالبي‌ كه‌ برايشان‌ مي‌گوييم‌ يا مي‌خوانيم‌ به‌ چشم‌ يك‌ قصه‌ي‌ خيال‌انگيز نمي‌نگرند بلكه‌ آن‌ رارويدادي‌ واقعي‌ مي‌دانند كه‌ در زمانهاي‌ گذشته‌ به‌ وقوع‌ پيوسته‌ و همين‌ امر باعث‌ مي‌شود با علاقه‌ و دقّت‌ بيشتري‌ به‌اين‌ مطالب‌ گوش‌ دهند. مي‌توان‌ از اين‌ علاقه‌ براي‌ ايجاد انگيزه‌ و عادت‌ دادن‌ آنها به‌ مطالعه‌ و كتاب‌خواني‌ استفاده‌كرد. در حقيقت‌ ما با قصه‌گويي‌ لذّت‌ و شيريني‌ كتاب‌ و مطالعه‌ را به‌ كام‌ كودكان‌ مي‌ريزيم‌ و كودك‌ وقتي‌ بداند كه‌ چنين‌قصه‌هايي‌ شيرين‌ و خيال‌انگيز محصول‌ كتاب‌ است‌ در آرزوي‌ آن‌ است‌ كه‌ خودش‌ هم‌ بتواند بزودي‌ كتاب‌ به‌ دست‌بگيرد و آن‌ را بخواند.

 4 ـ براي‌ كودكان‌ اشعار زيبا و موزون‌ بخوانيد.

از آنجا كه‌ كلام‌ شعر آهنگين‌ و موزون‌ است‌ به‌ ميزان‌ زيادي‌ مورد علاقه‌ و توجه‌ كودكان‌ قرار مي‌گيرد و آنان‌ را به‌وادي‌ تخيّل‌ مي‌كشاند. خواندن‌ شعر از روي‌ كتاب‌ براي‌ بچه‌ها در جذب‌ آنان‌ به‌ سوي‌ آن‌ و ايجاد رغبت‌ و عادت‌ به‌مطالعه‌ بسيار مؤثر است‌ و در حقيقت‌ همان‌ نقش‌ قصه‌ را ايفا مي‌كند.   شعرهاي‌ كودكان‌ بايد كوتاه‌ ـ ساده‌ و روان‌ بوده‌ وبا آنچه‌ مورد علاقة‌ آنان‌ است‌ ارتباط‌ نزديك‌ داشته‌ باشد تا بتواند روي‌ آنها تأثير بگذارد.

 5 ـ كتاب‌ را با صداي‌ بلند براي‌ كودك‌ خود بخوانيد.

بلند خواندن‌ كتاب‌ نه‌ تنها محتوا و معناي‌ آن‌ را انتقال‌ مي‌دهد بلكه‌ بدين‌ وسيله‌ تصورهاي‌ دروني‌، عشق‌ و علاقه‌كتاب‌خوان‌ نيز نسبت‌ به‌ افرادي‌ كه‌ براي‌ آنها كتاب‌ خوانده‌ مي‌شود منتقل‌ مي‌گردد و يك‌ رابطه‌ عميق‌ عاطفي‌ بين‌ آنهاپديد مي‌آيد.

اگر وقتي‌ كه‌ ما مطالب‌ كتاب‌ را مي‌خوانيم‌ با انگشت‌ اشاره‌ كنيم‌ و اجازه‌ دهيم‌ كه‌ كودك‌ حركت‌هاي‌ دست‌ ما را ببيندو تصويرهاي‌ كتاب‌ را نگاه‌ كند و ارتباط‌ بين‌ مطالب‌ كتاب‌ و تصويرهاي‌ آن‌ را برايش‌ شرح‌ دهيم‌ او احساس‌ مشاركت‌مي‌كند و علاقة‌ بيشتري‌ از خود نشان‌ مي‌دهد.