توضیحی مختصر از متن فایل  :

 تعریف و سیر تکاملی مفهوم و نقش بودجه:

اگرچه از نظر واژه شناسی، بودجه از کلمه bougette (بوژت) زبان قدیمی فرانسه به معنای کیف و کیسه چرمی کوچک ریشه گرفته است  ولی اولین بار در انگلستان به عنوان نامی برای کیف کوچک حاوی مهر وزارت دارایی آن کشور بکار رفت ، تا این که در سال 1733 میلادی، با نگارش کنونی budget  ، به کیفی اطلاق شد که صورت دریافتها و پرداختهای انگلستان را در آن می نهادند. با چنین کاربردی این لغت دوباره به زبان فرانسه و سایر زبانها راه یافت و بالاخره در آغاز سده نوزدهم با مفهوم کنونی مورد استفاده قرار گرفت.

گفته می شود:

"بودجه عبارت است از طرحی جامع در قالب اصطلاحات مالی که بوسیله آن یک برنامه جاری برای مدت معین اجرا می گردد ."

گروهی هم معتقدند که: "بودجه یکی از وسایل مالی نظارت قوه مقننه بر دولت و نشان دهنده اشکال مالی مداخله دولت در فعالیتهای اقتصادی کشور است."

دایره المعارف برینانیکا، بودجه دولت را پیش بینی درآمدها و برآورد هزینه ها در مدت محدودی از زمان تعریف می کند. یک فرهنگ دیگر، در ذیل کلمه بودجه budget توضیح می دهد که "در اصطلاح متداول بودجه عبارت است از مجموع درآمدها و هزینه های یک کشور، یک وزارتخانه، یک شرکت، یک خانوار  یا یک شخص ،که برای یک دوره معین پیش بینی شده است. "

قابل توجه این است که کلیه تعاریف بودجه در چند نکته مشترکند:

• بودجه پیش بینی برای آینده است.
• بودجه شامل پیش بینی درآمدها و برآورد هزینه هاست.
• بودجه تخصیص پول برای هدف مشخص است .
• بودجه وسیله کنترل هزینه ها و برآورد هزینه های آینده است .
• بودجه برای یک دوره معین از زمان تهیه می شود.

با توجه به  مجموعه این نکات، شاید همه این خصایص را بتوان چنین خلاصه کرد که: "بودجه عبارت است از پیش بینی درآمد و سایر منابع تأمین اعتبار و برآورد هزینه برنامه ها و عملیات معین و سایر پرداختها که در دوره محدودی از زمان انجام می شود."

بدیهی است هر یک از تعاریف فوق به گونه ای در تعاریف تئوریک بودجه سالیانه می باشد ،  اما  از دیدگاه تخصصی بودجه عبارت است از:

1- طرحی برای تأمین هزینه های دولت یا یک بنگاه اقتصادی و انتفاعی برای مدت معین

2- بیان سیاست مالی که در طول مدت معین از زمان آینده برای وصول به هدف معین تعیین شده و باید تعقیب شود.

در تعاریف بودجه زمان، هدف، برنامه، درآمد و هزینه به اشکال مختلف مطرح می باشد :

• هدف :  لازم است مشخص گردد هدف در یک تشکیلات چیست و قرار است پس از تأمین منابع  مالی و پایان عملیات اجرائی چه اهدافی از سازمان تأمین شده باشد. در واقع هدف گذاری و  سیاستگذاری در سطح کلان توسط مدیریت یا واحد          برنامه ریزی کننده باید مشخص گردد.
• برنامه :  هر چه متغیرهای اثرگذار در برنامه ریزی دقیق تر مشخص گردد ،  انحراف از برنامه کاهش می یابد. در برنامه ریزی به عوامل تورم، محدودیت منابع مالی  ،  لزوم انتخاب اولویت ها و هزینه های غیر متعارف باید توجه گردد.
• درآمد :  به منظور رسیدن به هدف، انجام برنامه ریزی بر  وجوه و امکانات نیاز است . اساساً هر ساختار تشکیلاتی برای انجام فعالیتهای خود نیاز به منابع مالی دارد. از سوی دیگر همواره با محدودیت منابع روبرو می باشد و این محدودیت است که مدیران را ناچار به انتخاب می کند. انتخاب امری است که لزوم اولویت بندی برنامه را مشخص می کند.

منابع تأمین درآمد :

-         در سطح خرد :  منابع مالی مؤسسات از محل درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات تأمین می شود.

-        در سطح کلان :  به منابع مالی مؤسسات از درآمدهای مالیاتی ،  درآمد حاصل از فروش ارز و غیره تأمین می شود.

• هزینه :  بهای تمام شده کالا و خدماتی است که به منظور کسب درآمد یا دستیابی به یک هدف غیر انتفاعی یا خدمات به فروش رسیده یا انجام شده می باشد .

تأکید بر جنبه های برنامه ای بودجه از مشخصات بارز تعاریف جدید و معاصر است. البته تفکیک جنبه های برنامه ای و مالی کار دشواری است. زیرا بودجه در عین حال که نوعی برنامه است جنبه های اقتصادی و مالی نیز دارد و از این جهت بودجه را نوعی برنامه مالی دولت می دانند. تعریف زیر این واقعیت را تأئید می کند:

«تصویر فردای سازمان باید امروز با تصمیم مدیران ترسیم شود. این آینده نگری را برنامه ریزی و تبدیل برنامه ها به زبان پول را بودجه می نامیم».بودجه بندی را فرآیند تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود می دانند. مجموع کوششهایی که  صرف تدوین بودجه وتخصیص منابع میشود به منظور «استفاده حداکثر» از منابعی است که معمولاً در حد کفایت وجود ندارد و در اصطلاح اقتصادی کمیابند بودجه ریزی، هنر قطع هزینه های اضافی از بدنه دستگاهها بدون کمترین سر و صداست.فرآیند بودجه ابزار دست مدیر است تا بدان وسیله سازمان را به هدفهای موردنظر سوق دهد. در هر حال باید توجه و تأکید کنیم که:

بودجه: یک «برنامه» کار است.

یک «پیش بینی» است.

یک «مجوز» است.

یک «ضابطه» هزینه است .

یک «معیار سنجش کارایی» دستگاهها می باشد.

تاریخچه بودجه نویسی در ایران

قبل از مشروطیت، دخل و خرج عمومی دولت را در حسابهای پراکنده ای بنام «کتابچه های جمع» ثبت می کردند. مرکز  هر یک از ایالات و ولایات کتابچه مخصوص داشتند. هر کتابچه مسئولی داشت که «مستوفی» نامیده می شد. مستوفیان در مرکز زیر نظر «وزیر دفتر» انجام   وظیفه می کردند. وزیر دفتر در حکم وزیر دارایی بود.

بعد از مشروطیت، کلمه «بودجه» در ایران متداول شد. اولین بودجه فنی توسط مرحوم صنیع الدوله برای سال 1288 هجری شمسی (1328 هجری قمری) تنظیم گردید؛ چون صنیع الدوله ترور و کشته شد.تقدیم بودجه به دوره دوم مقننه توسط جانشین وی صورت گرفت در سال 1289 هجری شمسی (21 صفر 1329 هجری قمری) نیز اولین قانون محاسبات عمومی ایران به تصویب رسید که ماده اول آن اختصاص به تعریف رسمی بودجه داشت .این تعریف یکبار در 16 اسفند 1312 (ه.ش) و بار دیگر در دیماه 1349 (ه.ش) تغییر یافت و تعریفی از بودجه به دست داد که کاملاً با مفهوم تغییر یافته دولت تطبیق می کند. 

طبقه بندی بودجه :

هدف از تنظیم بودجه به طور کلی اعمال کنترل، بهبود مدیریت و برنامه ریزی است. در طول تاریخ تکوین بودجه ریزی بر حسب اهمیت و اولویتی که برای هر یک از سه هدف مذکور قایل شده اند، تکنیک بودجه ریزی و درنتیجه نوع طبقه بندی بودجه تغییر یافته است.طبقه بندی بودجه برای رسیدن به چهار هدف صورت می گیرد:

-         آسان سازی برنامه ریزی و تصمیم گیری

-         بهبود مدیریت

-         تجزیه و تحلیل اثرهای اقتصادی عملیات دولت

-         نظارت بر انجام عملیات دولت

طبقه بندی سازمانی:  هزینه ها را بر اساس تقسیمات سازمانی دولت تعیین می کند.

طبقه بندی حسابداری: که همان تقسیم اعتبار به مواد هزینه است که تأکید آن بر نقش کنترل کننده ی بودجه است. این طبقه بندی را در اصطلاح کنترل داده ها (inputs) می گویند.

طبقه بندی عملیاتی: كهدر آن ستانده ها (outputs) کنترل می شود. در این روش فایده دستگاهها و هزینه آنها قابل مقایسه می شود.

طبقه بندی اقتصادی:که متناسب با مفاهیم بودجه برنامه ای، بودجه عملیاتی، موازنه های اقتصادی و تکمیل سیستمها ضرورت یافته است. 

فهرست مطالب

- مقدمه 
- تعریف و سیر تکاملی مفهوم و نقش بودجه
- تاریخچه بودجه نویسی درایران
- طبقه بندی بودجه
- طبقه بندی درآمدها
- طبقه بندی هزینه ها
- روشهای رایج بودجه نویسی
- بودجه کل کشور
- منابع مالی دولت
- اصول بودجه 
- مراحل تهیه وتنظیم بودجه 
- مراحل تفصیل بودجه
- نظارت بر بودجه 
- انواع حسابداری 
- روشهای حسابداری 
- اقسام معاملات 
- منابع اعتباری دانشگاه 
- فرآیند جاری صدور تخصیص در مدیریت بودجه دانشگاه 
- کاربرد آمار در مدیریت وتصمیم گیری 
- آشنائی با مفاهیم عمومی بودجه ومالی 
- روشهای تجزیه وتحلیل اقتصادی
- لزوم واهمیت برنامه ریزی
- تعریف واهداف برنامه ریزی
- برنامه ریزی استراتژیک
- مراحل اجرای برنامه  استراتژیک 
- پیشنهاد روشی برای بودجه‌ریزی عملیاتی
- منابع