فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از متن فایل  :

خيام شاعر

ترانه هاى خيام؛ اثری از صادق هدايت

آنچه كه اجمالا اشاره شد نشان مي‌دهد كه نفوذ فكر، آهنگ دلفريب، نظر موشكاف، وسعت قريحه، زيبائي بيان، صحت منطق، سرشاري تشبيهات سادة بي‌حشو و زوائد و مخصوصاً فلسفه و طرز فكر خيام كه به آهنگ‌هاي گوناگون گوياست و با روح هر كس حرف مي‌زند در ميان فلاسفه و شعراي خيلي كمياب مقام ارجمند و جداگانه‌اي براي او احراز مي‌كند.

رباعي كوچكترين وزن شعري است كه انعكاس فكر شاعر را با معني تمام برساند. (در كتاب كريستنسن راجع به رباعيات خيام (ص ۹۰) نوشته كه رباعي وزن شعري كاملا ايراني است و به عقيدة هارتمان رباعي ترانه ناميده مي‌شده و اغلب به آواز مي‌خوانده‌اند.

برساز ترانه‌اي و پيش‌آور مي. (۱۱۶)

بعدها اعراب اين وزن را از فارسي تقليد كردند، اين عقيده را لابد هارتمان از خواندن گفتة شمس قيس رازي راجع به رباعي پيدا كرده.)

هر شاعري خودش را موظف دانسته كه در جزو اشعارش كم و بيش رباعي بگويد. ولي خيام رباعي را به منتها درجة اعتبار و اهميت رسانيده و اين وزن مختصر را انتخاب كرده، در صورتي‌كه افكار خودش را در نهايت زبردستي در آن گنجانيده است.

ترانه‌هاي خيام به قدري ساده، طبيعي و به زبان دلچسب ادبي و معمولي گفته شده كه هر كسي را شيفته آهنگ و تشبيهات قشنگ آن مي‌نمايد، و از بهترين نمونه‌هاي شعر فارسي به شمار مي‌آيد. خيام قدرت اداي مطلب را به اندازه‌اي رسانيده كه گيرندگي و تأثير آن حتمي است و انسان به حيرت مي‌افتد كه يك عقيده فلسفي مهمي چگونه ممكن است در قالب يك رباعي بگنجد و چگونه مي‌توان چند رباعي گفت كه از هر كدام يك فكر و فلسفة مستقل مشاهده بشود و در عين حال با هم هم‌آهنگ باشد. اين كشش و دلربائي فكر خيام است كه ترانه‌هاي او را در دنيا مشهور كرده، وزن ساده و مختصر شعري خيام خواننده را خسته نمي‌كند و به او فرصت فكر مي‌دهد.

خيام در شعر پيروي از هيچ‌كس نمي‌كند. زبان سادة او به همه اسرار صنعت خودش كاملا آگاه است و با كمال ايجاز، به بهترين طرزي شرح مي‌دهد. در ميان متفكرين و شعراي ايراني كه بعد از خيام آمده‌اند، برخي از آن‌ها به خيال افتاده‌اند كه سبك او را تعقيب بكنند و از مسلك او پيروي بنمايند، ولي هيچ‌كدام از آن‌ها نتوانسته‌آند به سادگي و به بزرگي فكر خيام برسند. زيرا بيان ظريف و بي‌مانند او با آهنگ سليس مجازي كنايه‌دار او مخصوص به خودش است. خيام قادر است كه الفظ را موافق فكر و مقصود خودش انتخاب بكند. شعرش با يك آهنگ لطيف و طبيعي جاري و بي‌تكلف است، تشبيهات و استعاراتش يك ظرافت ساده و طبيعي دارد.

طرز بيان، مسلك و فلسفة خيام تأثير مهمي در ادبيات فارسي كرده ميدان وسيعي براي جولان فكر ديگران تهيه نموده است. حتي حافظ و سعدي در نشئات ذره، ناپايداري دنيا، غنيمت شمردن دم و مي پرستي اشعاري سروده‌اند كه تقليد مستقيم از افكار خيام است. ولي هيچ‌كدام نتوانسته‌اند درين قسمت به مرتبة خيام برسند. مثلا سعدي مي‌گويد:

بخاك بر مرو اي آدمي به نخوت و ناز،

كه زير پاي تو همچون تو آدميزاد است. (۶۳)

عجب نيست از خاك اگر گل شكفت،

كه چندين گل اندام در خاك خفت! (۵۸)

سعديا دي رفت و فردا همچنان موجود نيست.

درميان اين و آن فرصت شمار امروز را. (۱۲۰)

و درين اشعار حافظ:

چنين كه بر دل من داغ زلف سركش تست،

بنفشه‌زار شود تربتم چو در گذرم. (۶۳)

هر وقت خوش كه دست دهد مغتنم شمار،

كس را وقوف نيست كه انجام كار چيست! (۱۱۲)

روزي كه چرخ از گل ما كوزه‌ها كند،

زنهار كاسة سر ما پر شراب كن. (۶۶)

كه هر پاره خشتي كه بر منظريست،

سر كيقبادي و اسكندريست! (۱۰۹)

قدح بشرط ادب گير زانكه تركيبش،

ز كاسة سر جمشيد و بهمن است و قباد. (۷۰)

حافظ و مولوي و بعضي از شعراي متفكر ديگر اگر چه اين شورش و رشادت فكر خيام را حس كرده‌اند و گاهي شلتاق آورده‌اند، ولي بقدري مطالب خودشان را زير جملات و تشبيهات و كنايات اغراق‌آميز پوشانيده‌اند كه ممكن است آنرا به صد گونه تعبير و تفسير كرد. مخصوصاً حافظ كه خيلي از افكار خيام الهام يافته و تشبيهات او را گرفته است. مي‌توان گفت او يكي از بهترين و متفكرترين پيروان خيام است. اگر چه حافظ خيلي بيشتر از خيام رؤيا، قوة تصور و الهام شاعرانه داشته كه مربوط به شهوت تند او مي‌باشد، ولي افكار او به پاي فلسفة مادي و منطقي خيام نمي‌رسد و شراب را بصورت اسرارآميز صوفيان درآورده. در همين قسمت حافظ از خيام جدا مي‌شود. مثلا شراب حافظ اگر چه در بعضي جاها بطور واضح همان آب انگور است، ولي به قدري زير اصطلاحات صوفيانه پوشيده شده كه اجازة تعبير را مي‌دهد و يك نوع تصوف مي‌شود از آن استنباط كرد. ولي خيام احتياج به پرده‌پوشي و رمز و اشاره ندارد، افكارش را صاف و پوست كنده مي‌گويد. همين لحن صاده، بي‌پروا و صراحت لهجه او را از ساير شعراي آزاد فكر متمايز مي‌كند.

مثلا اين اشعار حافظ بخوبي جنبة صوفي و رؤياي شديد او را مي‌رساند:

اين‌همه عكس مي و نقش و نگارين كه نمود