فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از متن فایل  :

شطرنج

درباره ی پیدایش شطرنج(چترنگ) چندین روایت موجود است که تنها تعداد کمی از آن ها معقول و باور کردنی هستند. در ادامه این روایت های مختلف را با هم بررسی می کنیم تا به روایت واحدی دست پیدا کنیم. اولین داستانی که بررسی می کنیم، داستانی است که ثعالبی در شاهنامه ی معروف به ابومنصور نقل می کند. این داستان را فردوسی نیز در شاهنامه با تفصیل بیشتر آورده است. داستان از این قرار است که وقتی طلحند، پسر نای هندی در جنگ با گو پسر عمو و برادر امی بر سر پادشاهی کشته شد، مادرش از غم او افسرده گشت. گروهی از دانشمندان برای سرگرم کردن مادر و نیز نشان دادن وضعیت جنگی که پسرش در آن کشته شد شطرنج را اختراع کردند. از این داستان اگر به دلیل نبودن مدارک کافی بگذریم، در ادبیات کهن هند دو اثر وجود دارد که تا حدی قابل استناد هستند. در ادبیات هندی فقط دو اثر قابل قبول وجود دارد که در زیر به طور مختصر به شرح آن ها می پردازیم. نخستین مطلب مربوط به اوایل قرن هشتم میلادی است که به زبان سانسکریت وبا نثری ساده نوشته شده است. سوباندهو(نام این نوشته) درباره ی حکومت اودایانا پادشاه واتسا و ملکه اش مطالبی نگاشته است. در بین این مطالب اشاره ای هم به مهره های شطرنج شده که دقیقا مشخص نیست این مطالب در مورد شطرنج امروزی است یا نوع دیگری از شطرنج، چرا که نوع دیگری نیز هست که با تاس بازی می شود. نوشته ی دیگر مربوط به بانا نویسنده ای هندی است که ضمن شرح دادن چگونگی پادشاهی سری هارشا که در شمال هند حکومت می کرده است، اشاره ای به آموزش شطرنج در دربار او دارد. این نوشته در قرن هفتم میلادی نگاشته شده که کهن ترین نوشته ی مکتوب هندی در رابطه با شطرنج است. اکنون اگر دو سند قبلی را صددرصد قابل قبول بدانیم، از لحاظ قدمت در مقایسه با کارنامه ی اردشیر بابکان که در آن به وضوح از بازی شطرنج سخن رفته و مورد قبول مورخین برجسته است حدود سه قرن قدیمی تر هستند. حتی اگر این طور فکر کنیم که کارنامه ی اردشیر بابکان در زمان حکومت خسروپرویز(۶۲۸-۵۹۰ ِِِ میلادی) تنظیم و نوشته شده باشد، باز هم این کارنامه حدود یک قرن قدیم تر نوشته شده است. بنابراین با توجه به آن چه گفته شد و همچنین با جمع بندی عواملی که شرح آن ها گذشت، یعنی قدمت بیشتر اسناد تاریخی ایران، باید پذیرفت که شطرنج بدون تردید از ایران سر برآورده است. اسناد تاریخی این نکته را روشن می کنند که ایران در پیش از اسلام برای پایه گذاری شطرنج گام های موثری برداشته بوده و حتی بعد از اسلام هم تا قرن شانزدهم میلادی استادان ایرانی سهم بسزایی در پیشرفت و گسترش شطرنج داشته اند.

ماخوذ از شترنگ فارسي که بازي معروف است . گويند در زمان انوشيروان اين بازي را از هند به ايران آوردند و بزرگمهر در مقابل آن بازي نرد را اختراع نموده به هند فرستاد.(ناظم الاطباء). بازيي است معروف و به فارسي آوند خوانند و سين لغتي است در آن و آن ماخوذ است از شطارةيا از تسطير. (منتهي الارب ). به کسر شين نوعي بازي است و نبايد بفتح شين آورد و به سين هم آمده است . (ازاقرب الموارد). در قاموس و مويد الفضلاء و مدار و منتخب اللغات به کسر شين آمده و صاحب بهار عجم و ديگر اهل لغت نيز به کسر شين نوشته اند و به فتح ضعيف گفته اند چرا که معرب است و وزن فعل بالفتح در کلام عرب نيامده و صاحب بهار عجم نوشته که اين معرب سترنگ است که لفظ فارسي است به معني بيخي که بصورت آدمي باشد و لهذا آن را مردم گيا نيز گويند چون اکثر مهره هاي اين بازي به نام انسان است بمجاز اين بازي را نيز سترنگ گفته اند و نيز صاحب بهار عجم نوشته که بعضي محققين چنين گفته اند که معرب چترنگ است که لفظ هندي است مرکب از چتر که به معني عدد چهار است و انگ که به معني عضو است و به مجاز به معني رکن استعمال يافته لهذا چترانگ فوجي را گويند که چهار رکن داشته باشد و اين بازي نيز چهار رکن دارد سواي شاه و فرزين که فيل و اسب و رخ و پياده است . و بعضي معرب شدرنج که مرادف رفت رنج باشد و بعضي معرب صدرنگ گفته اند و رنگ به معني حيله . نام واضع شطرنج حکيم لجلاج است . و بعضي محققين نوشته اند که واضع صهصه بن واهربن فيلسوف است و صاحب رشيدي در جايي نوشته که شطرنج به معني اقسام غله که بهم آميزند پس از اين مستفاد مي شود که شطرنج معرب آن باشد و به مناسبت آميزش اقسام مهره ها بازي معروف را نيز شطرنج مي گفته اند و خان آرزو در سراج اللغات نوشته که اگرچه لفظ شطرنج را با کسر نوشته ليکن به فتح هم صحيح است . و با لفظ باختن و چيدن و گستردن و ساختن مستعمل . (از آنندراج ) (از غياث اللغات ). فارسي معرب وبرخي شين آن را مکسور گردانند تا با وزن جِردَحل موافق شود زيرا در زبان عرب اصل فَعلَل وجود ندارد. (از المعرب جواليقي ص 209). ليديان از حيث هوش و ذکا و ابتکار در مرتبه عالي بودند و بازي شطرنج را پيش ازهنديها شناختند و ادعاي هنديان در اختراع شطرنج عاري از حقيقت است . (از نقود العربية ص 87). گويند چون طلحند پسر ماي هندي در جنگ با «گو» پسر عم و برادر امي خود بر سر تاج و تخت کشته شد و مادر وي از مرگ او بيقرار گشت گروهي از دانشمندان هندي شطرنج را اختراع کردند تا اين زن بدان سرگرم گردد و مرگ فرزند از ياد ببرد صاحب آنندراج واضع شطرنج را صهصه بن واهر از حکماي هندو صاحب برهان صهصه بن واهر و ديگري نذربن داهر يا مصه نگاشته . (يادداشت مولف ). شترنگ. پهلوي شترنگ از سنسکريت شترنگه . (از فرهنگ فارسي معين ). صفحه اي مسطح از چوب و جز آن خانه خانه که در هر ضلع هشت خانه به دو رنگ سياه و سپيد و در تمام سطح شصت و چهار خانه سياه و سپيد دارد و مهره هايي به شکل و اسامي شاه و وزير و رخ و فيل و اسب و پياده در دو رده روي اين صفحه و يا به اصطلاح قدما «رقعه » چينند چون دو صف سپاه . شاه و وزير در وسط رده اول قرار گيرند و طرفين آن دو پيل يکي در خانه سياه و يکي در خانه سفيد واقع شود و سپس دو اسب ، و در دو مربع آخر دو طرف صف اول دو رخ جاي داده شود و هشت پياده در صف دوم (بطرف داخل صفحه ) در هر خانه يکي چيده شود. و در سوي ديگر شطرنج نيز به همين نحو مهره ها را ترتيب مي دهند. حرکت فيل اُريب است و هرچند خانه که بتواند پيش مي رودو حرکت پياده مستقيم اما يک خانه يک خانه است و مهره حريف را از چپ و راست مي زند. حرکت اسب يک خانه به جلو و سپس خانه ديگر به چپ يا راست است . رخ مستقيم حرکت مي کند هر مقدار خانه که بتواند. و وزير مستقيم وچپ و راست هر چند خانه که بتواند حرکت مي کند.