زنگ که به صدا در مي آيد، با صداي ممتد آن درهاي کلاس ها گشوده مي شود و دانش آموزان با هياهوي زياد به طرف صحن مدرسه هجوم مي برند.يکي از بچه هاي کوچک تر زمين مي خورد و زير دست و پاي بزرگ ترها مي افتد. آرام برو ...جلوتو نگاه کن...حواست کجاست...معاونان آموزشگاه مي کوشند تا با امر و نهي و گاه توپ و تشر، سرعت بچه ها را کم و از برخورد دانش آموزان با يکديگر جلوگيري کنند اما گويا گوش خيلي ها بدهکار نيست.حياط مدرسه کوچک و قناس است و حداکثر 250 متر وسعت دارد.بيش از 310دانش آموز قد و نيم قد از اول تا کلاس  سوم قرار است بعد از حدود45دقيقه نشستن پشت نيمکت، انرژي شان را تخليه کنند.روان شناسان تعليم و تربيت براي هر 45 دقيقه کار فکري و مطالعه، حدود 15 دقيقه استراحت و انجام حرکات ورزشي سبک در هواي آزاد را توصيه مي کنند.جنب و جوش و دويدن بچه ها به دنبال يکديگر در فضايي که وسايل ورزشي و بازي ديگري ندارند تنها وسيله تخليه هيجاني کودکان است اما در اين فضاي کوچک، بچه ها به ماهي هايي مي مانند که در آکواريوم حبس شده اند و نمي توانند به راحتي و آزادانه به هر سو بدوند و شادي کنند.تا سرعت مي گيرند، يا به ديوارها مي رسند و يا با بچه هاي ديگر برخورد مي کنند معمولا هم پس از هر برخوردي، مرافعه و شکايت به راه است. معاون مدرسه هر چند لحظه يک بار به ساعت مچي اش نگاه مي کند... اين زنگ کي مي خورد؟

هر رفتار انسان، از جمله محصل، هدف دارد یا هدف گردان است. دانش آموزان، عملی را بی هدف انجام نمی دهند بلکه می خواهند با آن عمل خود نیاز یا نیازهایی را ارضا کنند. بنابراین، باید هدف ها و نیازهای ایشان را شناخت و جدی گرفت. مثلاً اگر رفتار نامطلوبی از دانش آموزی سر بزند نباید تنها جلب توجه را علت آن رفتار بدانیم.کاربرد اصول و تدابیری می تواند به ما کمک کند که از رخ دادن مشکلات رفتاری جلوگیری کنیم یا آن ها را به حداقل برسانیم. از جمله:از روز اول آغاز کلاس، مدیریت کامل را اعمال کنیم.  باید روز اول به گروه تازه دانش آموزان خود بگوییم که مقررات ما در اداره کلاس کدام اند و از ایشان چه انتظارهایی داریم. محیط کلاس را از هر لحاظ حتی فضا و تجهیزات، سالم گردانیم. باید مطمئن باشیم که دانش آموزان ما در کلاس راحت اند.و در مدرسه احساس آرامش می کنند. فعالیت های یادگیری را طوری طراحی کنیم که برای همۀ دانش آموزان، معنادار باشند؛ و با رغبت ها و توانایی های ایشان سازگار باشند. برای این منظور ناگزیریم اصول رشد و تکامل، خصایص رشدی هر سن، محتوای درسی خاص هر کلاس و هر مقطع، و رغبت های ویژه دانش آموزان خود را دقیقاً بدانیم. برای همۀ دانش آموزان فرصت هایی فراهم آوریم که موفقیت را تجربه کنند.به تجربه دیده ایم که برخی از دانش آموزان به زودی نشان می دهند که پیشرفت درسی دارند در صورتی که برخی دیگر دیرتر خود را آشکار می کنند. با بعضی از دانش آموزان در دروس علمی و برخی در دروس اجتماعی پیشرفت نشان می دهند. در هر صورت، معلم باید تدابیر و راهبردهایی به کار ببرد که همۀ دانش آموزان، به شکلی، موفقیت را تجربه کنند.

4زنگ تفريح بيشتر نداريم          

يک دانش آموز که در يکي از مدارس مرکز شهر به تحصيل مشغول است و به اصطلاح بچه درس خوان به نظر مي رسد با بيان اين که در 5ساعت تدريس، فقط 4 زنگ تفريح داريم، عنوان مي کند: زنگ تفريح اول را که به بازي مي گذرانيم، زنگ دوم هم که در نماز جماعت شرکت مي کنيم گاهي هم قسمتي از اين اوقات را به مطالعه و مرور درس ها مي پردازيم.« سارا » درباره زمان زنگ تفريح هم مي گويد: در همين حد خوب است و بيشتر از این هم باشد  بهتر  می شود..به گفته وي، يکي از مشکلاتي که در زنگ تفريح ديده مي شود ازدحام براي استفاده از سرويس هاي بهداشتي است که به دليل بي توجهي برخي دانش آموزان در بسياري از موارد وضعيت مطلوبي ندارد بنابراين او سعي مي کند تا در حد امکان از سرويس بهداشتي مدرسه استفاده نکند.نظر« مریم» که او هم در کلاس سوم همين مدرسه تحصيل مي کند و جثه بزرگي دارد، جالب به نظر مي رسد که مي گويد: «من بيشتر زنگ تفريح را صرف بازي و گاه دعوا با بچه ها مي کنم که بعضي وقت ها بينمان صلح مي شود، گاهي هم پيروز مي شوم و گاهي هم   می دویم و البته در بسياري مواقع بايد در دفتر مدرسه نيز جواب گو باشيم.»وقتي از او درباره اين که آيا تا کنون شاهد صدمه ديدن کسي بوده است، مي پرسم به يکي از بچه هاي کلاس که دستش را گچ گرفته است اشاره مي کند و مي گويد: بله، اين هم کلاسي ما هنگام دويدن روي دستش افتاد و دچار آسيب ديدگي شد و به جز او، هر از گاهي براي بعضي از بچه ها حوادثي پيش مي آيد.«آیدا » دانش آموز  پایه دوم نيز مي گويد: کلاس ما 34 دانش آموز دارد، تا نزديک تخته نيمکت چيده اند... همين که زنگ تفريح به صدا در مي آيد ...همه به طرف حياط مي دوند ... بعد از يک ساعت ... توي کلاس تنگ و تاريک ماندن... بازي کردن در حياط مي چسبد.اما به حياط که مي رسيم، نمي توانيم خيلي تحرک داشته باشيم... درست مثل حالت مولکول ها در جامدات! فقط در جاي خودمان مي لرزيم.مدير و معاون هاي مدرسه هم مرتب گير مي دهند...ندو ...يواش ... و از اين حرف ها.وي ادامه مي دهد: کلاس ما مثل قفس و حياط مدرسه هم قفسي کمي بزرگ تر است.« بهاره» دانش آموز کلاس سوم هم مي گويد: حياط خانه پدربزرگ من در روستا از صحن مدرسه بزرگ تر است! در اين جا زنگ تفريح يا ورزش جرات نمي کنيم به توپ شوت محکمي بزنيم، چون بالاي پشت بام يا آن طرف ديوار مي افتد و بازي مان قطع مي شود.

يکي از اولياي دانش آموزان هم با تاييد اين مشکل مي گويد: در ظاهر اين موضوع براي مسئولان آموزش و پرورش مسئله مهمي نيست يا درکي از اهميت آن وجود ندارد، شما به مدارس ابتدايي نگاه کنيد به طور معمول فضاي بازي آن ها از مدارس راهنمايي و متوسطه کمتر است در حالي که جنب و جوش بچه هاي ابتدايي و نيازشان به فضاي بازي بيشتر از دوره هاي ديگر است.وي مي افزايد: اي کاش در ساخت مدارس به مجموعه اي از عوامل و از جمله به نيازهاي روحي و جسمي و مقتضيات سني دانش آموزان توجه شود و فقط در اين حالت است که مي شود اميدوار بود يک مدرسه کارکرد کامل و واقعي داشته باشد.

بيش از 10 شکايت در هر زنگ تفريح

معاون ها معمولا مي گويند: در 15 دقيقه زنگ تفريح به طور متوسط بين 10 تا 15 شکايت از تصادفو درگيري داريم.در اين آموزشگاه از بچه هاي 7 تا 10ساله حضور دارند. وقتي بچه هاي بزرگ تر با سرعت زياد دنبال هم مي دوند، هر لحظه امکان صدمه ديدن بچه هاي ضعيف تر وجود دارد، زنگ تفريح براي ما حکم کابوس! را پيدا کرده و هر زنگ آن که به سلامت مي گذرد نفس راحتي مي کشيم و خدا را شکر مي کنيم. از طرفي نمي شود جلوي جنب و جوش بچه ها را گرفت، از طرفي ديگر اين فضاي کوچک و محدود، زمينه درگيري و خشونت بين بچه ها را به وجود مي آورد.

تعداد زياد دانش آموزان در فضاي کوچک

يکي ديگر از مسئولان مدرسه هم مي گويد: اين فضاي کوچک، نسبتي با نيازهاي سني بچه ها ندارد و در ساخت مدارس در سال هاي اخير به فضاهاي بازي کودکان توجه نشده است.وي مي افزايد: از طرف ديگر خيلي بيشتر از ظرفيت، ثبت نام به عمل مي آيد که نتيجه اش وضعيت اين مدرسه و مدارس مشابه آن است.وي اظهار مي دارد: بچه ها در لحظاتي که بايد تخليه هيجاني شوند، نفس بکشند و هوايي تازه کنند، با هم درگير مي شوند، با هم تصادم مي کنند و گاه با روحيه اي ناراحت و عصبي به کلاس بر مي گردند.وي ادامه مي دهد: واقعيت اين است که در صحن مدرسه حتي جاي مناسب و کافي براي نشستن بچه ها وجود ندارد تا چه برسد به جنب و جوش و دويدن.

حياط خانه پدربزرگ من از حياط مدرسه بزرگ تر است

يکي از آموزگاران مدارس ابتدايي :در ساخت مدارس جديد در شهر ما به مسئله اي بسيار مهم که ايجاد فضاي مناسب بازي کودکان است کمترين توجهي نمي شود... همان طور که در شهرسازي، سرانه فضاي سبز استاندارد ۴مترمربع است بايد در ساخت مدارس با توجه به دوره سني بچه ها به فضاي بازي و سرانه آن توجه داشت.وي مي افزايد: مدارس ابتدايي دوران ما تا 4 برابر مدارس امروزي فضاي بازي داشت و بچه ها مي توانستند آزادانه، بدون ترس از برخورد با يکديگر به هر طرف بدوند و احساس شادي و نشاط کنند، در حالي که در بيشتر مدارس ابتدايي تازه ساز به اين نياز بسيار مهم کودکان يعني محيط بازي مناسب اصلا توجه نمي شود و از طرف ديگر، کلاس ها با آخرين ظرفيت پر مي شود.وي تصريح مي کند: در نتيجه کودکان پرانرژي که در طول روز امکاني براي تخليه انرژي مازاد در بازي هاي پرهيجان ندارند، زنگ هاي تفريح، در کلاس و يا در منازل مسکوني کوچک با اعمال خشونت، دعوا و ضرب و شتم يکديگر به نوعي فشار رواني ناشي از هيجانات خود را به شکل نادرست و ناقص تخليه مي کنند.به نظر وي بايد در ساخت مدارس ضمن توجه به رده سني دانش آموزان و نيازهاي روحي و جسمي آنان از نظر روان شناسان تعليم و تربيت هم بهره جست.