چکیده:

در این مقاله سعی شده تأثیرات نهاد خانواده بر تعلیم و تربیت مذهبی کودکان نشان داده شود. و بدین منظوردستورات پیامبراکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در زمینه توجه به پرورش کودکان را بسیار برجسته و مهم جلوه داده شده است. از رفتار آن حضرت با کودکان به خصوص نوه‏های ایشان امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در اثبات این مهم کمک گرفته شده است. سرانجام، رفتار محبت‏آمیز والدین در محیط خانواده نسبت به تربیت فرزندان و پرورش روحی و عاطفی آنان مهم تلقی کرده و در اثبات آن، در سیره نبوی مدد جسته و بر علم تبعیض بین فرزندان تأکید شده است.
مهم‏ترین نکته‏ای که توجه ما را به رابطه دین و خانواده جلب می‏کند آن است که باورها و احساسات دینی طی دوره کودکی، در محیط صمیمی و منظّم خانواده شکل می‏گیرد و پرورش می‏یابد، به گونه‏ای که دیدگاه کودک را نسبت به زندگی و رفتار آینده تحت تأثیر قرار می‏دهد. علاوه براین، باید روشن کرد که اسلام معیارهای مهمی را برای تشکیل زندگی خانوادگی مبتنی بر بنیادهای سالم و نیز ایجاد فضای معنوی، که کودک اولین تأثّرات شخصیت‏ساز را از آن فضا دریافت می‏دارد، در نظر گرفته است.

 مقدمه:

مهمترین عامل اجتماعی شدن در زندگی هر انسان، تجارب دوران کودکی وی در محیط خانواده است. کودکان در جریان اجتماعی شدن، عواطف مختلفی از قبیل مهر، محبت، فداکاری، گذشت، حسادت، کینه و خشم و.. . را در کنار والدین، خواهران و برادران خود تجربه می‌کند. اعضای خانواده به حدی به هم وابسته اند که هر نوع مشکل یا مسئله یک عضو خانواده به طور مستقیم بر زندگی سایر اعضای خانواده تاثیر می‌گذارد. خانواده اولین و مهمترین محیطی است که کودک در آن از کیفیت روابط انسانی آگاهی پیدا می‌کند. به اعتقاد اکثر روانشناسان تجارب سالهای اولیه دوران کودکی که معمولاً درخانواده پی ریزی می‌شود.سازنده زیربنای شخصیت ورفتارهای بعدی کودک است. هدف از تربیت دینی، حضور قرآن و سیره معصومین(ع) در متن زندگی دانش آموزان است. ما با تعلیم مسائل دینی و با روش های مطلوب و خاص می توانیم در دانش آموزان درک و شعور دینی ایجاد کنیم. اگر تلاش همه ما بر این باشد که از طریق روح حاکم برتمامی برنامه های رسمی و غیررسمی (فوق برنامه و مکمل) تربیت، تزکیه و تادیب صورت گیرد و مفاهیم نظری به صورت «رفتار دینی» درآید، می توانیم ادعا کنیم که تربیت دینی تا حد زیادی تحقق پیدا کرده است. آنچه با توجه به مقتضیات زمان در تربیت دینی باید مدنظر قرار گیرد، اصلاحات در روش های تربیت دینی است. مدیریت مراکز آموزش و پرورش ما با توجه به تفاوت های فردی در دانش آموزان، اصل زیبایی شناسی و ابزار هنر را بویژه در غنی سازی، اوقات فراغت و فوق برنامه باید لحاظ کنند و در این مسیر عمدتاً به مراحل رشد کودکان و نوجوانان در گروه های سنی پیش از دبستان، دوره دبستان و دوره راهنمایی توجه داشته باشند و همچنین باید به اهمیت نقش خانواده در ایجاد معنویت و تربیت دینی کودکان توجه جدی شود و با ایجاد راهکارهای مختلف در خانواده ها زمینه رشد معنوی و تربیت دینی کودکان را فراهم کرد.

 نقش مادر:

از نظر حکم شرعی، واجب نیست مادر همه ی اعضای بدن خود را از فرزندان خودش بپوشاند. بنابراین باز بودن سر و گردن، دستها و پاها و ساق پا اشکالی ندارد.

امّا از نظر تربیتی باید بگوییم کودک به راحتی رفتار و صدای مادر را تشخیص می‎دهد و آن را دنبال می‎کند. رفتار مادر برایش کاملاً آشناست و حافظه‎اش مملو از خاطراتی از این رفتارها است؛ کودک از رفتار و شکل آنها عکسبرداری و در حافظه ی خود ذخیره می‎کند.

پایه‎های اساسی رشد شخصیت کودکان و نوجوانان از طریق تقلید نهاده می‎شود و این شیوهی تقلید هم از راه شنیداری و هم از طریق بصری حاصل می‎شود. تقلید و الگوپذیری از ویژگی های دوران کودکی است. کودک هر آنچه را که ببیند، براساس تقلید می‎پذیرد و مطابق آنها عمل می‎کند، بدون اینکه از خوبی و بدی آن اطلاع داشته باشد. چشم و گوش کودک، چون دریچه‎ای باز است و ذهن کودک مانند دوربین عکاسی است که هر چه می‎بیند در آن منعکس و ثبت می‎شود.

بنابراین رفتار مادر تأثیر فراوانی بر روی کودکان دارد. آنها نمی‎توانند در کارهایشان هدف‎گیری درستی داشته باشند، لذا تمام توجه‎اش به پدر و مادر و اطرافیان است، اعمال و حرکات آنها را مشاهده می‎نمایند و از آنان تقلید می‎کنند.

این امر در مورد پوشش نیز صدق میکند. اگر مادر همیشه با پوشش مناسب در مقابل فرزندان خود ظاهر شده باشد؛ کودک هم سعی می‎کند همان پوشش را از مادر تقلید کند و در دوران نوجوانی که نوبت به انتخاب می‎رسد، سعی می‎کند با مادر همانندسازی کند و همان شیوهی مادر را برای خود انتخاب کند.

بعضی از والدین تصور می‎کنند بچه‎ها چیزی نمی‎فهمند لذا با پوشش نامناسب در مقابل فرزندان خود ظاهر می‎شوند. غافل از اینکه کودک آنچه را می‎بیند، در حافظهی خود ضبط کرده، روزی نمونهی آن را از خود بروز خواهد داد.

امام باقر (ع) در این مورد می فرمایند: «بپرهیزید از اینکه در حالی عمل زناشوئی را انجام دهید که کودکی بتواند شما را ببیند و وضعیت شما را توصیف کند.» در حدیثی امام صادق( ع ) می‎فرماید: «در حالی که کودکی در خانه هست نباید مرد با همسرش جمع شود چون دیدن این منظره به وسیلهی کودک باعث می‎شود که کودک در بزرگسالی زناکار شود.

پوشش اطرافیان در بلوغ زودرس کودک نقش مهمی دارد. کودکی که قبل از سن نوجوانی هر روز با بدن نیمهعریان مادر و خواهر مواجه است، زمینهی تحریک جنسی در او سریع‎تر و زیادتر میشود و باعث ظهور زودرس علائم بلوغ جنسی میگردد. همچنین پوشش‎های نامناسب والدین در مقابل فرزندان، حیاء و عفت را در دید و منظر آنها کم اهمیت جلوه میدهد. بنابراین لازم است مادر قبل از پنج سالگی در مقابل کودکان پوشش مناسب داشته باشد تا تصویری که در ذهن کودک از مادر باقی می‎ماند، تصویری زیبا و آراسته باشد و الگوی مناسبی از پوشش در ذهن کودک نقش ببندد.